Çağrı Öztürk İnşaat Mühendisi, M.Sc, MBA, FCCE Teklifler / Sözleşmeler Uzmanı
Yazıyı E-Dergi’den okumak için aşağıdaki linke tıklayabilirsiniz.
https://dergi.insaathesabi.com/index.php/e-dergi/#flipbook-df_420/25/
Günümüzde artan rekabet şartları, değişen ekonomik dinamikler ve daha verimli çözümler sunabilme ihtiyacı, maliyet mühendisliği ve maliyet analizi yöntemlerinin önemini her geçen gün artırmaktadır. Bu kapsamda, “Yalın İnşaat” (Lean Construction) yaklaşımı, mevcut makine ve işgücü kaynaklarını maksimum verimlilikle kullanarak israfı azaltmayı, çevre ve iş sağlığına daha duyarlı bir inşaat süreci geliştirmeyi ve maliyetleri minimize etmeyi amaçlamaktadır. Bu sayede, kaynaklar verimli bir şekilde kullanılırken, zaman, maliyet ve olası riskler en aza indirilmektedir.
Günümüzde, maliyet analizi yöntemleri çok geniş bir yelpazede; konut maksatlı ve ticari maksatlı binalar, köprüler, sanat yapıları, barajlar, metro ve demiryolları, tüneller gibi birçok üstyapı ve altyapı inşaatlarında sıklıkla inşaat profesyonelleri tarafından kullanılmaktadır.
Maliyet analizi yöntemleri kısaca aşağıdaki bileşenleri içermektedir:
- Malzeme Birim Fiyatı
- İşçilik Birim Fiyatı
- Makine-Saat Birim Fiyatı
- Endirekt Maliyetler
- Genel Giderler ve Müteahhit Karları
- Sözleşmesel Risklerin ve Avantajların Fiyatlandırılması
- Öngörülemeyen Giderler
Bu bağlamda, ülkemizde de her yıl yayımlanan ve güncellenen;
- T.C Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na ait İnşaat Birim Fiyat Analizleri,
- Mekanik Tesisat Birim Fiyat Analizleri,
- Elektrik Tesisat Birim Fiyat Analizleri,
- İnşaat Ve Tesisat Birim Fiyatları kitapçıkları
belirlenen rayiç birim fiyatlar ile genel anlamda bir yol gösterici kaynak olarak sunulmaktadır.
Genellikle yılda bir kez yayınlanan bu kitapçıklar, sadece belirlenen imalatların birim fiyatlarını belirtmekle kalmayıp, her kalem birim fiyat için detaylı analiz verilerini de sunmaktadır.
Örneğin; 15.280.1009 Poz No’lu “BETON, TUĞLA DUVAR VB. YÜZEYLERE PERLİTLİ SIVA VE SATEN ALÇI KAPLAMA YAPILMASI” işini ele alırsak, 1 m2 yüzey için kullanılacak malzeme sarfiyatı zayiat oranı ile belirlenmiştir. Bunu yanı sıra, 1 m2 imalat için gereken işçilik adam x saat hesaplamaları, buna karşılık kullanılacak makine x saat öngörüleri tek tek belirtilerek detaylı bir kırılım halinde verilmiştir.
Eski adı ile “Bayındırlık ve İmar Bakanlığı Birim Fiyat Analizleri, yeni adıyla ise ÇSB* Birim Fiyat Analizleri, sektör profesyonellerine ve kamu ihalelerinde rayiçlerin belirlenmesi adına geçmiş inşaat verilerinden derlenen kullanışlı bir kaynaktır.
Aynı zamanda, birçok müteahhit ve müşavir firma, kendi birim fiyatlarını, adam x saat ve makine x saat verilerini geçmiş tecrübelerindeki işçilik, zayiat ve makine kullanımlarını baz alarak kayıt tutmaktadırlar ve kendi veri kütüphanelerini oluşturmaktadırlar. Bunun sebebi ise, her inşaat projesinin ve her inşaat firmasının kendine özgü bir yapım metodolojisi ve iş programının olmasıdır. Her proje kendine özgü değişiklik ve benzerlikleri barındırır. Böylece, projeler birbirine benzer dahi olsa, her proje kendine özgü detaylı bir maliyet analizi gerektirmektedir. Bu tarz formülize edilemeyen bir inşaat endüstrisi ortamında, projeye has malzemeler, bunlarla ilintili oluşabilecek zayiatlar, gereksinimler, uygulama yöntemleri ve bu uygulama yöntemleri ile farklılık gösterebilecek adam x saat’ler ve makine x saatler, farklı iş programları, bu iş programlarına özgü bolluklar (float) ve kritik yollar (Critical Path), ve tüm bunların neticesinde kullanılabilecek maksimum ekip ve makine sayıları ile bunların projeye entegrasyonları detaylı bir çalışma gerektirmektedir.
Örnek vermek gerekirse, yeni bir bina yapımında kullanılacak kalıp maliyeti ve işçiliği ile, eski bir binanın güçlendirilmesinde kullanılacak kalıp maliyeti, işçiliği ve beton sarfiyatı 1 m2 imalat için aynı olmayacaktır. Teorik yaklaşımlar sadece yaklaşık bir rayiç değer verecek olup, gerçek maliyet ile teorik maliyet arasındaki standart sapma oldukça farklı olacaktır.
Yine, her müteahhit ve müşavir firmanın sözleşmesel risk/avantaj algısı ve riskleri veya avantajları fiyatlandırma stratejisi farklı olacaktır. Bir firmanın belirli sözleşme koşullarından çıkarımlar yapacağı risk değerlendirmesi, bir başka firmanın kendi tecrübesi ile avantaj olarak değerlendirilebilir. Bu sebeple, her farklı sözleşmedeki koşullar ve maddeler, inşaat birim maliyetinizi etkileyecek hususlardan olacaktır. Örneğin, cephe işlerinde uzmanlaşmış bir genel müteahhitin, cephe imalatı için ayrılan iş programındaki süre bir avantaj olarak değerlendirilebilecekken, cephe konusunda zayıf tecrübesi olan bir müteahhit bu alanda gecikmeler yaşayarak, bunu risk defterine kaydederek, buradaki gecikme cezasını maliyetine ekleyecektir.
Aynı zamanda, tüm bu hesaplamalar yapılırken, firmaların hesaba katacağı bir diğer konu da genel giderler olacaktır. Genel giderler, firmadan firmaya değişkenlik gösteren, çevresel koşullar, coğrafya, işin tanımı ve çeşitli gereksinimlerden etkilenen bağımsız formüllü çok değişkenli elementlerdir. Örneğin, Rusya’nın Yakutsk bölgesinde yapılan bir imalattaki ısınma ihtiyacı ile Afrika’nın Etiyopya bölgesinde yapılacak bir imalattaki iklimlendirme ve güvenlik ihtiyaçları birbirinden çok farklı olacaktır. Bu sebeple, her projeye özgü bir genel gider hesabı mevcuttur ve aynı bölgedeki farklı projelerde bile, genel gider maliyeti oldukça değişkenlik gösterecektir. Öngörülemeyen giderler de yine her firmanın kendi risk algısına bağlı olarak değişkenlik gösterecek maliyet giderleridir.
Özetle, bir üst yapı projesinde, eğer uygun bir maliyet çalışması yapmanız gerekecekse, öncelikle projenin özellikleri ve gereksinimleri çok iyi analiz edilerek, her bir imalat kalemi için ayrı ayrı adam x saat, makine x saat ve malzeme birim fiyat analizleri gerek firma geçmiş kayıtlarından, gerekse genel kabullerden yola çıkarak dikkatlice hesaplanmalıdır. Ayrıca, iş programına göre, kaçar ekip çıkarılacağı ve toplamda kaç makine ile ne kadar süre çalışılacağı her bir kalem için kendi özelinde hesaplanmalı ve bu malzeme ve makinaların inşaat tabiri ile kaç kere takla attırılacağı yani kaç kez farklı disiplinlerde kullanılacağı iyi tespit edilmelidir. İlaveten, sözleşmelerdeki maddeler analiz edilerek, risk/avantaj tabloları çıkarılmalı, sözleşmesel konulardan doğabilecek gecikmeler ve zararlar göz önüne alınmalı, gerekirse bunların fiyatları da maliyet konusunda tartışılmalıdır. Ayrıca, bölgesel koşullar, işveren talepleri, ekip ihtiyacı ve büyüklüğüne göre değişebilecek Genel Gider ve öngörülemeyen maliyet kalemleri detaylı bir şekilde planlanmalı ve maliyete etkileri değerlendirilmedir. Son olarak, işin niteliği, riski, bölgesi ve teknik yeterliliğine göre, bir kar çarpanı maliyet kalemleri ile korele edilerek, nihai fiyatımız belirlenmelidir.
